ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ ΒΑΣΙΣΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ | 9η Ολομέλεια
(9η ετήσια Γενική Συνέλευση ΔΣΟ, Βουκουρέστι, Ιούνιος 2002)
Εμείς που εκπροσωπούμε τα Κοινοβούλιά μας ή ομάδες των Κοινοβουλίων μας στη ΔΣΟ διακηρύσσουμε:
- Η ραγδαία πρόοδος των βιοϊατρικών επιστημών και τα εντυπωσιακά αποτελέσματα των σχετικών ερευνών, εφαρμογών και τεχνολογιών υπόσχονται πολλά για την βελτίωση της ποιότητας ζωής και την ανακούφιση από τον πάσης φύσεως πόνο μέσω της αναβάθμισης της υγείας σε προληπτικό, διαγνωστικό και θεραπευτικό επίπεδο. Όλοι εμείς χαιρετίζουμε αυτήν την πρόοδο με ιδιαίτερο ενθουσιασμό και υψηλές προσδοκίες.
- Τα θέματα της βιοηθικής άπτονται της ιερότητας του ανθρώπου με απίστευτα διεισδυτικό τρόπο. Ακουμπούν στην αρχή και στο τέλος της ανθρώπινης ζωής, επηρεάζουν την μορφή της και καθορίζουν τον ψυχοσωματικό σύνδεσμο. Για τον λόγο αυτόν αλλά και για το γεγονός ότι κεντρίζουν τις βαθύτερες χορδές της ψυχής, οι θρησκείες έχουν καίριο λόγο που απαιτεί προσοχή, σεβασμό και κατανόηση.
- Η ελευθερία της επιστήμης καλλιεργήθηκε με συνέπεια στις χώρες με ορθόδοξη παράδοση ήδη από τις αρχές του Μεσαίωνα και αποτελεί στοιχείο της πολιτιστικής τους ταυτότητας.
- Η χρήση όμως όλων αυτών των ερευνητικών επιτευγμάτων εκτός από ελπίδες γεννά και δικαιολογημένη προβληματική για το πώς οι χώρες, οι κοινωνίες, οι ομάδες των ατόμων και τα άτομα θα αξιοποιήσουν αυτές τις τεράστιες δυνατότητες, ώστε ο άνθρωπος να προστατευθεί ως αξία και οι κοινωνικές ισορροπίες και παραδόσεις να παραμείνουν σεβαστές και αδιατάρακτες. Όταν η επιστημονική ανακάλυψη δεν συνδυάζεται με σεβασμό προς τον άνθρωπο, αλλά συνοδεύεται από αλαζονεία και προωθείται μόνον από οικονομικά συμφέροντα, τα αποτελέσματα της επιστήμης μπορεί να αποδειχθούν επιβλαβή για την ανθρωπότητα.
- Ο σεβασμός για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την προσωπική ελευθερία στις ανθρώπινες κοινωνίες και ειδικότερα στον τομέα της υγείας δεν συμβάλλει μόνον στην ανάπτυξη του ατόμου αλλά αποτελεί επίσης στοιχείο της δημοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας.
- Ιδίωμα της βιοϊατρικής έκρηξης είναι ότι η ορθή χρήση της αποτελεί μεγαλύτερο επίτευγμα από την ίδια την εμφάνισή της. Γι΄ αυτό και η ευθύνη μας ως πολιτικών είναι να βεβαιωθούμε ότι οι επιστήμονες θα καθορίσουν με ρυθμιστικούς και ελεγκτικούς μηχανισμούς τα κατά το δυνατόν ασφαλή όρια, ούτως ώστε να εμποδίσουν την μετατροπή της βιοϊατρικής προόδου από μοναδική ευλογία σε καταστροφική απειλή για τις κοινωνίες και τα άτομα.
- Η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση χαρακτηρίζεται από μία ανθρωπολογία ―θεωρία δηλαδή περί του ανθρώπου― ξεχωριστή, ιδιόμορφη και τόσο σημαντική, αφού αντικρίζει τον κάθε άνθρωπο μόνον ως εικόνα του Θεού και αναγνωρίζει ως προορισμό του μόνον την ομοίωση και ένωση του ανθρώπου με τον Θεό.
- Στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση ο άνθρωπος δεν νοείται μόνον ως άτομο που κρίνεται από τις πράξεις του αλλά κυρίως ως πρόσωπο που καταξιώνεται από τις σχέσεις του με τους συνανθρώπους του και την σχέση του με τον Θεό.
- Μία ηθική αξιολόγηση των σύγχρονων επιστημονικών επιτευγμάτων της βιοϊατρικής πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνει υπόψη της τις ακόλουθες αρχές σεβασμού:
α. Σεβασμός του χρόνου. Ενώ η γνώση μας είναι πολύ περιορισμένη, προχωρούμε σε αποφασιστικά βήματα με άμεσες συνέπειες. Πριν αποκτήσουμε την απαραίτητη γνώση σχετικά με αυτές τις διαδικασίες, δεν θα πρέπει να προχωρήσουμε σε εφαρμογές σχετικά με την ανθρώπινη κλωνοποίηση και την in vivo μετατροπή του ανθρώπινου γενετικού υλικού.
β. Σεβασμός της θεϊκής δημιουργίας. Η γνώση και η περιέργεια είναι τόσο ουσιαστικά και βαθιά συνδεδεμένες με την φύση του ανθρώπου, ώστε υφίσταται ο ορατός κίνδυνος να μην αρκεσθούμε στην θεραπεία αλλά να προχωρήσουμε στην διόρθωση στοιχείων που θεωρούνται από ορισμένους ως “φυσικές ατέλειες”. Συνέπεια αυτής της καταστάσεως μπορεί να είναι μαζί με την θεραπεία των γονιδίων και η πρόκληση αθεράπευτων αλλοιώσεων στην ανθρώπινη κοινωνική συμπεριφορά, η οποία πιθανόν να οδηγήσει σε μεροληπτική στάση, βάσει των γενετικών χαρακτηριστικών των ατόμων. Οι επιστήμονες πρέπει να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους με διακριτικότητα και σωφροσύνη χωρίς προκαταλήψεις και κοντόφθαλμη οπτική.
γ. Σεβασμός της φυσικής ποικιλομορφίας, των “ατελειών” και των αναπηριών. Η δυνατότητα να παρέμβουμε στην ποιότητα και να διαμορφώσουμε τα χαρακτηριστικά μας όχι μόνον για διαγνωστικούς, προληπτικούς ή θεραπευτικούς λόγους ανοίγει τις πύλες στο ενδεχόμενο μίας κοινωνίας γενετικών διακρίσεων, ρατσισμού και ευγονικής, μίας κοινωνίας στην οποία θα έχουν θέση μόνον οι υγιείς και οι ισχυροί, οι συγκεκριμένων προδιαγραφών άνθρωποι. Οι κοινωνίες οφείλουν να αναγνωρίσουν μεταξύ των προτεραιοτήτων τους όχι μόνον την έρευνα αλλά και την προστασία της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και την βελτίωση των συνθηκών των ατόμων που εμφανίζουν φυσικές ατέλειες ή αναπηρίες. Είναι ευθύνη όλων μας, θρησκευτικών, πολιτικών, επιστημονικών και κοινωνικών φορέων απέναντι στις μέλλουσες γενεές να λάβουμε όλα τα μέτρα, ώστε ο άνθρωπος να μην υποβαθμισθεί σε οικονομικό μέγεθος, γενετική παράμετρο ή ντετερμινιστική μονάδα, και να αποφευχθεί κάθε μορφή ρατσιστικής διάκρισης ευγονικού χαρακτήρα. Παράλληλα, θα εργασθούμε όλοι μαζί για να δοθεί προτεραιότητα στην εξασφάλιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας έναντι οιωνδήποτε ερευνητικών επιδιώξεων και επιτευγμάτων, όπως επίσης και στην εμπιστευτικότητα των προσωπικών και γενετικών πληροφοριών.
- Οι δυνατότητες που παρέχει η βιοϊατρική πρόοδος και πιο συγκεκριμένα η γενετική μηχανική και οι νέες μέθοδοι γονιμοποιήσεως επιβάλλουν να προστατευθεί οπωσδήποτε το ανθρώπινο γονιδίωμα και τα τεχνολογικά επιτεύγματα στο πεδίο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από κάθε μορφής ιδιοτελή συμφέροντα, οικονομική εκμετάλλευση, ευγονικό προσανατολισμό και αλλαζονική κυριαρχία.
- δ. Σεβασμός της ανθρώπινης ζωής. Κάθε πολιτική απόφαση ή νομοθετική ρύθμιση που αναφέρεται σε θέματα βιοϊατρικής, ιατρικής τεχνολογίας, βιοτεχνολογίας και γενετικής μηχανικής πρέπει απαραιτήτως να σέβεται το γεγονός ότι η κάθε ανθρώπινη ύπαρξη από την πρώτη της στιγμή μέχρι και την τελευταία της πνοή αποτελεί μοναδική, αναντικατάστατη και ανεπανάληπτη οντότητα, εκ φύσεως αυτεξούσια, ελεύθερη, στην ουσία και την προοπτική της ιερή και υπερβατική, ότι αποτελεί μία κοινωνική μονάδα με δικαιώματα και υποχρεώσεις.
Η ανθρώπινη ζωή δεν είναι αντιληπτή μόνον ως ύπαρξη ενός ατόμου αλλά και ως συνύπαρξη του ατόμου με άλλα άτομα σε ένα δεδομένο περιβάλλον. Από την διαπίστωση αυτήν πηγάζει η αρχή της ευθύνης έναντι της αυτονομίας του ανθρώπου, του περιβάλλοντος και των μελλοντικών γενεών. Ο σεβασμός για το περιβάλλον αναφέρεται τόσο στα άτομα όσο και στην φύση.
- Η ευθύνη έναντι των μελλοντικών γενεών επιβάλλει ιδιαίτερη προσοχή ως προς την αποδοχή μεθόδων γονιδιακής θεραπείας, με την οποία θα κληροδοτούνται τα αποτελέσματα στους απογόνους των ενδιαφερομένων. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να αποκλεισθεί οιαδήποτε μορφή μεροληπτικής μεταχειρίσεως των ατόμων με πάσης φύσεως προβλήματα υγείας. Τέλος, η γενετική ταυτότητα του ατόμου θα πρέπει να προστατεύεται εν σχέσει με επεμβάσεις που δεν έχουν διαγνωστικό ή θεραπευτικό χαρακτήρα ή δεν αποσκοπούν στην πρόληψη μίας ασθένειας.
- Η αυτονομία του ατόμου θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στο σύνολο των θεμάτων που αναφέρονται στην ιδιότητά του ως ασθενούς ή υποκειμένου έρευνας (συναίνεση, ιατρικές/γενετικές εξετάσεις και ιατρικές επεμβάσεις, μη κατευθυντήρια συμβουλευτική, προστασία ιατρικών/γενετικών δεδομένων) και στις επιλογές του ως καταναλωτή ή επαγγελματία στους τομείς της ιατρικής και της βιολογίας.
- Στις χώρες που καλλιεργήθηκε η ορθόδοξη λατρεία, για διάφορους ιστορικούς και κοινωνικούς λόγους, αναπτύχθηκε μία “κοινωνική αντίληψη” σχετικά με θέματα που συνδέονται με τον ανθρώπινο κύκλο της ζωής: Η γέννηση, η ασθένεια, ο θάνατος αποτελούν ζητήματα όχι μόνον της ευρύτερης οικογένειας αλλά ολόκληρης της κοινότητας.
- Η αντίληψη αυτή οδηγεί σήμερα στην συνειδητοποίηση της ανάγκης για συνεπή, συνεχή και αδιάκοπη ενημέρωση όσο το δυνατόν ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων στα θέματα που έχουν σχέση με την υγεία και κυρίως με την γενετική του ανθρώπου. Η ενημέρωση αυτή του ευρέος κοινού από πλευράς επιστημονικής και πολιτικής ηγεσίας δεν αποτελεί μόνο εργαλείο δημιουργίας συναινέσεως αλλά εκφράζει την αμοιβαία ευθύνη των μελών της ανθρώπινης κοινότητας.
- Η διαφάνεια κατά την διαδικασία λήψεως αποφάσεων σχετικών με την επιστημονική έρευνα και τις εφαρμογές της αποτελεί θεμελιώδες προαπαιτούμενο κάθε δημοκρατικού καθεστώτος.
- Θεωρούμε απολύτως αναγκαία την σωστή εκπαίδευση και ενημέρωση περί των βιοϊατρικών εξελίξεων και ειδικότερα εκείνων που αναφέρονται στο ανθρώπινο γονιδίωμα και ημών των πολιτικών αλλά και όλων των πολιτών. Για τον λόγο αυτόν πιστεύουμε στην σύσταση ανεξάρτητων Επιτροπών Βιοηθικής και Δεοντολογίας όπως επίσης και στην δέσμευση των κρατών να προωθήσουν την εκπαίδευση και ενημέρωση στην βιοηθική και τις συναφείς συζητήσεις, οι οποίες πρέπει οπωσδήποτε να είναι ανοικτές στα ποικίλα θρησκευτικά ρεύματα σκέψης. Εργαλεία αποτίμησης τεχνολογίας, όπως η εκπόνηση διεπιστημονικών μελετών ή η διοργάνωση συνεδρίων με σκοπό την καλλιέργεια συναινέσεως, θα πρέπει να ενισχυθούν και να ενταχθούν στην νομοθετική διαδικασία. Οι πολιτικοί θα πρέπει να επεξεργασθούν ειδική νομοθεσία, για να ρυθμίσουν το πλαίσιο της επιστημονικής προσπάθειας και να ελέγξουν την ιατρική δραστηριότητα στο πεδίο αυτό.
- Οι επαγγελματικές ενώσεις πρέπει επίσης να επεξεργασθούν κώδικες δεοντολογίας και κατευθυντήριες οδηγίες για ευαίσθητα και αμφιλεγόμενα θέματα, όπως η υποβοηθουμένη αναπαραγωγή ή οι μεταμοσχεύσεις οργάνων.
- Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να καλύπτουν το πεδίο αυτό με τρόπο σώφρονα, επαγγελματικό και υπεύθυνο, μετά από κατάλληλη ενημέρωση από αρμόδιους επιστήμονες.
- Μερικές φορές το οικονομικό συμφέρον των εταιρειών συμπιέζει τον χρόνο, την στιγμή που η έρευνα τον απαιτεί. Η συμμαχία του χρόνου και η τεκμηριωμένη επιστημονική γνώση μέσω της έρευνας είναι η μεγαλύτερη ασφαλιστική δικλείδα. Η γνώση των ειδικών σε αυτούς τους εξειδικευμένους τομείς και η πιθανή επιλεκτική τους χρήση εμπνεόμενη μόνο από οικονομικά συμφέροντα είναι ανεξέλεγκτη και μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη, εάν δεν συνοδεύεται από ευρεία και σωστή ενημέρωση της κοινωνίας.
- Η ευφορία που συνοδεύει τις βιοτεχνολογικές εξελίξεις και την αναμενόμενη οικονομική πρόοδο δεν θα πρέπει να οδηγήσει σε μείωση των προσπαθειών για την δικαιότερη κατανομή του πλούτου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και για την αναπτυξιακή πρόοδο των υπό ανάπτυξη χωρών. Για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα, ούτως ώστε να μην διαιωνισθεί μέσω των μονοπωλίων παραγωγής και διαχειρίσεως της νέας τεχνολογικής γνώσεως η εξάρτηση των αναπτυσσόμενων χωρών από τις χώρες-παραγωγούς της βιοτεχνολογικής γνώσεως. Η αρχή της αλληλεγγύης θα πρέπει να υπαγορεύει την κρατική πολιτική στο θέμα αυτό.
- Η παραγωγή, η χρήση και η απελευθέρωση στο περιβάλλον των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών και προϊόντων θα πρέπει να υπόκεινται σε κατάλληλες εγγυήσεις και να συνοδεύονται από μηχανισμούς ελέγχου, ούτως ώστε να απόφευχθεί βλάβη στην υγεία, στην ανθρώπινη ζωή ή στο περιβάλλον ως σύνολο. Τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα θα πρέπει να συνοδεύονται από σήμανση.
- Παράλληλα, θα πρέπει να δημιουργηθεί εκ των προτέρων ένα αποτελεσματικό σύστημα διαχειρίσεως των πιθανών “βιολογικών κρίσεων” που ενδέχεται να παρουσιασθούν στο μέλλον. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να είναι κατάλληλα, ούτως ώστε να μειώνουν όλες τις πιθανές αρνητικές συνέπειες που ενδέχεται να εμφανισθούν στο μέλλον.
- Οι νέες γνώσεις θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν μόνον επ΄ αγαθώ της ανθρωπότητας και όχι ως μέσα εμπλουτισμού του οπλοστασίου. Η ανάγκη αναλήψεως εκστρατείας, με σκοπό να απαγορευθούν τα “βιολογικά όπλα”, πρέπει να καταστεί κοινή συνείδηση.
Η ως άνω διακήρυξη συντάχθηκε από την Επιστημονική Επιτροπή Βιοηθικής της ΔΣΟ, που αποτελείται από την κα. Ισμήνη Κριάρη (Ελλάς) ως πρόεδρο και τα μέλη, π. Νικόλαο Χατζηνικολάου (Ελλάς), κ. Algimantas Paulaskas (Λιθουανία), κ. Emanuil Stoicescu (Ρουμανία), κ. Μάριο Καριόλου (Κύπρος) και π. Dimitry Smirnov (Ρωσία) με την ευθύνη της Επιτροπής Βιοηθικής της Γραμματείας της ΔΣΟ, που την αποτελούν οι βουλευτές κ.κ. James Samios (Αυστραλία) ως πρόεδρος και τα μέλη, Δημήτριος Αλαμπάνος (Ελλάς), Ελευθέριος Παπανικολάου (Ελλάς) και Nina Stepanova Markovska (Ουκρανία). Η Γραμματεία μετά από πρόταση της Επιστημονικής Επιτροπής αποφάσισε να συνεχίσει η Επιτροπή το έργο της έχοντας ως προτεραιότητα τα ζητήματα ευθανασίας.
Πηγή: https://eiao.org/diakiryxi-vasikon-archon-vioithikis-va/